روشهای فعال در تدریس

مقدمه

تسلط معلم برروش‌ها و فنون آموزشی یکی از ملاک‌های شایستگی معلمان به حساب می‌آید. در واقع بسیاری از صاحب نظران این ملاک را بر دیگر ملاک‌های شایستگی معلمان ترجیح می‌دهند. پیروان این ملاک معلم را مانند فرد صاحب فن دیگری می‌دانند که هر چه بر فوت و فن کارش مسلط باشد در کارش موفق‌تر خواهد بود، (ملکی، ۱۳۸۵ ص ۹۷) lمنظور از روش سازماندهی فرآیند یاددهی – یادگیری و روش تدریس عبارت است از تعامل یا رفتارمتقابل معلم و شاگرد بر اساس طراحی منظم و هدفدار معلم برای ایجاد تغییر در رفتار شاگرد (شعبانی، ۱۳۸۴)

در یک تدریس موفق و اثر بخش علاوه بر شخصیت و مقام و منزلت معنوی و اعتبار معلم در نزد شاگردان شناخت انواع روش‌های تدریس و توانایی بکار گیری آن‌ها در کلاس درس از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. چرا که اگر روش‌های تدریس به کار گرفته شده نا‌مناسب باشد و با محتوای مورد همخوانی نداشته باشد و یا اینکه معلمان به روش‌های تدریس مورد استفاده تسلط نداشته باشند، در این صورت معلوم نخواهد بود که بر سر اهداف آموزشی که همه تلاش‌ها و امکانات درخدمت تحقق آن‌ها هستند در مدارس و کلاس‌های درس چه خواهد آمد تدریس می‌تواند زیبا باشد، دلچسب و برانگیزاننده باشد، امید بخش باشد، اثر بخش باشد، پویا باشد وقتی که معلمان در بکارگیری روش‌های تدریس مهارت داشته باشند.

تسلط داشتن بر روش‌های تدریس از آنجا در امر آموزش اهمیت دارد که گروهی از صاحب نظران و علمای تربیت، تسلط به روش‌های تدریس را مهم‌تر از دانش و اطلاعات علمی معلم ارزیابی می‌نمایند. به طور کلی تجربه نشان داده است معلمانی که به روش‌های تدریس مسلط بوده‌اند از دیگر همکاران خود که تنها به اطلاعات علمی تکیه داشته‌اند موفق‌تر بوده‌اند. (یغما، ۱۳۷۴، ص ۹)

در ادامه با تعدادی از روشهای فعال در تدریس آشنا می شویم...

انواع روش‌های تدریس

محتوایی که در قالب دروس کتب درسی گنجانده شده‌اند معمولاً در برگیرنده محتوای مهارتی، نگرشی و دانشی است. بنابراین برای هر محتوایی که مورد نظر می‌باشد به ناچار روش یاروش‌های خاصی باید انتخاب گردد.

هر چند که معلمان تا حدودی در انتخاب روش آزادی عمل دارند ولی این انتخاب تا حدودی تحت تاثیر عواملی چون نوع محتوا، شرایط و منابع و... می‌باشند ‌‌ [آقا‌زاده – احدیان] از این رو آشنایی با انواع روش‌های تدریس و ویژگی‌ها و زمینه‌های کاربرد آن‌ها برای هر معلم الزامی است.

روش‌های تدریس معروف

۱- روش تدریس سخنرانی ۲ - روش تدریس مباحثه‌ای ۳ - روش تدریس تکرار و تمرین

۴ - روش تدریس مطالعه مستقل (انفرادی) ۵ - روش تدریس پژوهش گروهی ۶ - روش تدریس آزمایشگاهی

۷ - روش تدریس مکاشفه‌ای ۸- روش تدریس وانمود سازی ۹ - روش تدریس انجام دهید، نگاه کنید، یاد بگیرید

۱۰ - روش تدریس آموزش برنامه‌ای ۱۱ - روش تدریس یاد سیاری ۱۲ - روش تدریس بدیعه‌پردازی

۱۳ - روش تدریس مبتنی بر پیش سازمان دهنده‌ها ۱۴ - روش تدریس نظریه ناشناخت گرایی

۱۵ - روش تدریس فراشناخت ۱۶ - روش تدریس ایفای نقش ۱۷ - روش تدریس یادگیری کنترل خود

۱۸ - روش تدریس تسلط یاب ۱۹ - روش تدریس نمایش‌دان ۲۰ - روش تدریس کنفرانس

۲۱ - روش تدریس اجرا کردن ۲۲ - روش تدریس شاگرد – استادی ۲۳ - روش تدریس توضیحی

۲۴ - روش تدریس گردش علمی ۲۵ - روش تدریس اعضای تیم ۲۶ - روش تدریس حل مسئله

۲۷ - روش تدریس پروژه یا واحد کار ۲۸ - روش تدریس همیاری ۲۹ - روش تدریس با رشد مغزی

۳۰ - روش تدریس پرسش و پاسخ ۳۱ - روش تدریس بازی‌های تربیتی ۳۲ - روش تدریس دریافت مفهوم

۳۳ - روش تدریس استقرایی ۳۴ - روش تدریس دیداری – شنیداری ۳۵ - روش تدریس شبیه سازی

۳۶ - روش تدریس چند حسی (مختلط) ۳۷ - روش تدریس کارایی تیم ۳۸ - روش تدریس قضاوت عملکرد

پیش نیاز‌های یادگیری مشارکتی

هر معلمی قبل از اینکه بخواهد روش مشارکتی را اجرا کند این سوالات در ذهنش ایجاد می‌شود که باید به آن‌ها جواب دهد:

۱ - گروه‌ها چند نفری باید باشند؟

۲ - کدام شاگردان باید با هم باشند؟

۳ - کجا باید کار کنند؟

۴ - با چه وسایلی باید کار کنند؟

۵ - چگونه کار خواهند کرد؟

۶ - ویژگی‌های موضوعاتی که قالب فعالیت جمعی می‌توان به آن‌ها پرداخت چیست؟

۷ - به چه میزان شاگردان را کمک و راهنمایی خواهم کرد؟

۸ - چقدر کار خواهند کرد؟

۹ - چگونه فعالیت‌های گروه مورد ارزیابی قرار خواهند گرفت؟

۱ – الف) گروه‌ها چند نفری هستند؟

این سوال در واقع به تعداد اعضاء و اندازه گروه می‌پرازد. اینکه در هر گروه چند نفر قرار می‌گیرند فعالیت بهتر و سهل‌تر خواهد بود سوالی است که باید به هنگام اجرای مشارکت گروهی مد نظر قرار گیرد. معلمان و دبیران باید قبل از شروع فعالیت گروهی متناسب با موضوع درس، تعداد شاگردان کلاس و امکاناتی که در اختیار دارند تعداد اعضای گروه‌ها را معین نمایند.

اما اعتقاد عمومی بر این است که هر چقدر اندازه گروه بیشتر و بزرگ‌تر باشد به‌‌ همان نسبت امکان درگیر شدن شاگردان کمتر خواهد شد و پیچیدگی ساختار گروه افزایش می‌یابد. لذا برای جلوگیری از اتلاف وقت و کم کاری اعضای گروه‌ها و در حاشیه قرار گرفتن برخی از شاگردان باید مسئولیت‌ها به روشنی تقسیم گردند.

به طور معمول اعضای گروه‌ها را بین ۳ الی ۵ نفر متغیر اعلام می‌کنند اما آنچه که مسلم به نظر می‌رسد این است که تعداد نفرات یک گروه از یک سو با میزان پیچیدگی موضوعی که قرار است مورد بحث واقع شود از سوی دیگر با انتظارات معلم و دبیر از شاگردان رابطه مستقیم دارد.

۲ – الف) کدام شاگردان با هم هستند؟

این سوال در واقع چگونگی ترکیب اعضای گروه‌ها را جهت فعالیت گروهی مطرح می‌نماید در خصوص اینکه اعضای گروه‌ها چگونه باید باشند؟ دیدگاه‌های مختلفی مطرح می‌باشد. گروهی عقیده بر غیر همگن بودن گروه دارند و حتی معتقدند که نباید اعضای یک گروه دوست یکدیگر باشند تا اینکه هم زیستی را تجربه نمایند.

گروه‌های ثابت را نمی‌پذیرند و به متغیر بودن گروه‌ها در تشکیل جلسات متعدد عقیده دارند. که ترکیب متناجس یک موقعیت اجتماعی طبیعی تری برای شاگردان بوجود می‌آورند و کودکان ضمن تماس با استعدادهای مختلف و متنوع کار می‌کنند و تاکید می‌نمایند که آموزش فردیو اجتماعی لااقل به اندازه آموزش هماهنگی اهمیت دارد. تفاوت افراد باعث می‌گردد کارآمدی گروه در یادگیری بالا‌تر رود.

در مقابل این گروه، عده‌ای به وجود گروه‌های ثابت و کسانی که با یکدیگر دوست می‌باشند عقیده دارند. در نظر این عده گروه‌های ثابت فرصت بیشتری جهت تنظیم کردن استعدادهای ساخته شده افراد بوجود می‌آید. اگر گروه‌های ثابت به نحوی بنا شوند اندیشه و تعقل در... آن‌ها نقش مهمی دارد. و معلمین نمی‌توانند استعدادهای مختلف را در یک حوزه اداره کنند در نتیجه این احساس به شاگردان دست می‌دهد که تعلق به کسی ندارد.

در کنار دو دیدگاه مطرح شده در خصوص ترکیب اعضای گروه می‌توان این نظر را آورد که ما می‌توانیم... شکل دهی گروه‌ها موضوع و نوع فعالیت را مبنا قرار دهیم چرا آن موضوع ما را به هدف‌های آموزشی سوق خواهد داد.

متناسب با آن موضوع، موضوعاتی که در یک راستا هستند ترکیبات گروه‌ها ثابت و در جاهایی که احساس شود ترکیب ثابت گروه‌ها پاسخ گوی اهداف مورد نظر ما نمی‌باشند تغییرات در گروه‌ها را اعمال کرد. بطوریکه هم جنبه‌های آموزشی مدنظر باشند. با توجه توضیحات بالا اعضای گروه‌های کلاس را می‌توان با توجه به ماموریت قرار دادن هدف‌های آموزشی از راههای زیر انتخاب نمود:

- انتخاب از طریق گزینش تصادفی اعضا

- علاقه‌مند بودن شاگردان به موضوعات مختلف

- توجه نمودن به توانمندی گروه در جهت تحقق اهداف آموزش

- یکسان بودن اعضای گروه و عدم اختلاف زیاد

- دوستی شاگردان مورد توجه قرار گرفته و گروه‌های پایدار شکل گیرد.

تعیین سرگروه

اصولاً وقتی جمعی شکل می‌پذیرد مستقیم یا غیر مستقیم کسی یا کسانی هدایت گروه را باید بر عهده بگیرند در گروه‌های کلاسی نیز همین اتفاق باید بیفتد و یکی از اعضا باید به عنوان سرگروه و سخنگوی گروه معرفی گردد. اما این فرد نباید برای همه جلسات و روز‌ها ثابت باشد. بهتر آن است که بشکل چرخشی هر عضو گروه مسئولیت اداره گروه را در هر جلسه بر عهده گیرند تا اهداف تربیتی مشارکت گروهی نیز تحقق پیدا کنند. اگر بخواهید برای همیشه یک نفر به عنوان سرگروه انتخاب گردد و در آن صورت استفاده از سوگرام جهت تعیین هر گروه روش مناسبی به نظر می‌رسد.

نحوه آرایش گروه

اهمیت آرایش گروه در این نکته نهفته است که تعامل گروهی و در گرو آن است. بنابراین آرایشی که در پی آن اعضای گروه بتوانند همدیگر را به طور کامل ببینند و با یکدیگر ارتباط چشمی برقرار نمایند بهترین نوع آرایش خواهد بود.

قوانین یادگیری مشارکتی:

در یادگیری مشارکتی قوانین و رعایت آن‌ها مسئلهٔ مهمی است. بدیهی است چنان چه دانش آموزان خود با کمک و راهنمایی مدیر یادگیری قوانین را وضع کنند، نتایج بهتری عاید خواهد شد، در هر حال چند قانون بسیار مهم و اساسی وجود دارند که شما باید شاگردان را هدایت کنید به این قوانین پی ببرند:

۱ - سخن تحقیر آمیز ممنوع

۲ - آهسته صحبت کنید.

۳ - به یکدیگر کمک کنید و کار را تا انت‌ها پیش ببرید.

۴ - نوبت را رعایت کنید.

۵ - رقابت ممنوع. رقابت با خود، رفاقت با دیگران بهتر است. (مقایسه با دیگران ممنوع است)

۶ - اول از خودت بپرس، بعد از هم تیمت بپرس، بعد از تیم مجاور و بعد از من بپرس.

۷ - برای موفقیت تیم باید برنامه داشت تا همهٔ اعضای تیم موفق شوند. یا همه با هم نجات پیدا می‌کنیم یا همه با هم غرق می‌شویم.

روش‌های مشارکتی:

طرح کارایی تیم

در این روش، مدیر یادگیری دانش آموزان کلاس را به مطالعهٔ دقیق موضوع درس هدایت و راهنمایی می‌کند. موضوع فعالیت می‌تواند مشاهدهٔ یک فیلم، فعالیت آزمایشگاهی مربوط به مفاهیم درسی، یک مسئلهٔ ریاضی مسایل اجتماعی، جغرافیایی، زیست‌شناختی، عکس و یا برنامهٔ کامپیوتری و... باشد.

سپس سوالاتی از موضوع درس بین دانش آموزان توزیع می‌کند و از آن‌ها می‌خواهد با دقت و بدون مراجعه به متن درس به سوالات پاسخ دهند. (سوالات می‌تواند چند گزینه‌ای، تشریحی و... باشد). پس از آن، دانش آموزان پاسخ‌های خود را در گروه به بحث می‌گذارند و دربارهٔ بهترین پاسخ به توافق می‌رسند و یکی از اعضا پاسخ تیم را ثبت می‌کند.

در این مرحله مدیر یادگیری پاسخ‌های درست (کلید سوالات) را در اختیار دانش آموزان قرار می‌دهد و دانش آموزان ابتدا پاسخ‌های فردی و سپس پاسخ‌های گروه را نمره گذاری می‌کنند.

هر یک از اعضای تیم پس از ارزیابی کار خود و گروه به این سوال پاسخ می‌دهند که تا چه اندازه خوب عمل کرده‌اند؟ سپس با توجه به ترسیم جدول میزان کارایی هر تیم روی تابلو، برنامه‌ای برای افزایش کارایی خود طراحی و اجرا می‌کنند تا در آزمون‌های بعدی عملکرد بهتری داشته باشند.

درک ضرورت داشتن برنامه برای موفقیت، احساس مسئولیت چند جانبه بین اعضا، از ویژگی‌های بارز این طرح است. از این طرح می‌توان برای تدریس حقایق، اطلاعات، اصول و نتایج علمی استفاده کرد.

	گروه 1	گروه 2	گروه 3	گروه 4	گروه 5	گروه 6	گروه 7	گروه 8
بالاترین نمره ی فردی
پایین ترین نمره ی فردی
معدل نمرات فردی
نمره ی تیم
نمره ی موثر بودن یا كارایی تیم
رتبه

معدل نمرات تیم – نمرهٔ تیمی = برد یا باخت تیم

معدل نمرات تیم – نمرهٔ کل آزمون = پیشرفت ممکن

۱۰۰* پیشرفت ممکن ÷ (جدول نمرات تیم – نمرهٔ تیمی) برد یا باخت = نمرهٔ موثر بودن تیم

به طور کلی اگر تیم برد داشته باشد (نمرهٔ تیم بالا‌تر از نمرهٔ معدل فردی) نمرهٔ موثر بودن یادگیری تیم به صورت یک درصد مثبت بیان می‌شود و تیم هم افزایی مثبت داشته است و اگر تیم نمرهٔ موثر بودن منفی داشته باشد، تیم هم افزایی منفی داشته و در صورتی که نمرهٔ موثر بودن (۰) صفر باشد، هم افزایی خنثی خواهد بود.

یکی از نقاط قوت طرح کارایی تیم مانند همهٔ طرح‌های مشارکتی، این است که مسئولیت یادگیری را بر دوش خود دانش آموزقرار می‌دهد و خود ارزیابی، هم سالان ارزیابی و در صورت نیاز معلم ارزیابی مورد تاکید قرار می‌گیرد. مدیر یادگیری فقط تسهیل کننده و ابزار ساز است.

ارزیابی کارایی تیمی:

دانش آموزان در تیم به این سوال‌ها نیز بعد از جمع بندی نتایج آزمون پاسخ خواهند داد

۱ - آیا آمادگی فرد کافی بود؟

۲ - آیا عقاید یک فرد بر بحث حاکم بوده؟

۳ - آیا تمام اعضا در بررسی نکات اساسی سعی خود را کردند؟

۴ - آیا فردی جواب صحیح برای پاسخ غلط تیم داشته است؟ چرا از منابع او استفاده نشده؟

۵ - آیا پاسخی بوده است که تیم جواب درست داده ولی اعضا جواب غلط داده‌اند؟ چه چیزی موجب این نتیجه بوده است؟

۶ - اعضا چگونه می‌توانند برای افزایش کارایی تیم آمادگی پیدا کنند؟

طرح تدریس اعضای تیم

ه‌مان گونه که از عنوان طرح بر می‌آید، مدیر یادگیری، موضوع درس را بین اعضای تیم تقسیم می‌کند، هر عضو، متن اختصاص یافتهٔ خود را به دقت مطالعه می‌کند و آن را به اعضای تیم خود تدریس می‌کند، یعنی هر دانش آموز هم معلم است و هم یادگیرنده. متن باید قابل تقسیم باشد، در غیر این صورت مدیر یادگیری می‌تواند موضوع درس را با سازماندهی مجدد به قسمت‌های مختلف تقسیم کند.

بعد از تدریس هر بخش توسط اعضا، آزمون جامع از تمامی بخش‌ها برگزار می‌شود و سپس کلید سوالات در اختیار دانش آموزان قرار گرفته و دانش آموزان کار خود را ارزیابی می‌کنند و به این دو سوال پاسخ می‌دهند:

الف - هر کدام تا چه حد موضوع را خوب یاد گرفته‌اند و به دیگران تدریس کرده‌اند؟

ب - برای موثر بودن کار خود در تیم چه پیشنهادهایی دارند؟

در این طرح به دانش آموزان کمک می‌شود تا در مورد بخش تعیین شده مسلط شوند و به طور موثر به دیگران تدریس کنند.

طرح‌های تدریس اعضای تیم و کارایی تیم ممکن است هم زمان استفاده شوند. استفادهٔ نوبتی هم می‌تواند ضمن ایجاد تنوع در رشته‌ها، مهارت‌های مختلفی را آموزش دهد.

نکتهٔ قابل توجهی که در این طرح وجود دارد، بررسی و تحلیل نمرات دانش آموزان در هر سوال است. طبیعی است که هر دانش آموز در سوالات مربوط به بخش خود نمرهٔ بالاتری داشته باشد، ولی نمرهٔ دیگر سوالات در بررسی عملکرد دیگر اعضا در فرآیند تدریس نیز قابل تامل است.

یک نمونه دستورالعمل اجرای طرح کارایی تیم

زمان ۶۰ دقیقه

مطالعه موضوع درسی ۱۵ دقیقه

توزیع سوالا ت و پاسخ به آن‌ها ۱۵ دقیقه

بحث درباره پاسخ‌ها ورسبدن به توافقدرباره بهترین پاسخ ۱۵ دقیقه

دریافت کلید سوالات ونمره گذاری پاسخ‌های فردی و تیمی ۱۰ دقیقه

بررسی نتایج وتعیین میزان کارایی هر تیم ۱۵ دقیقه

یک نمونه دستورالعمل اجرای طرح تدریس اعضای تیم

زمان ۶۰دقیقه

مطالعه متن اختصاص یافته به هر عضو ۱۵ دقیقه

تشکیل گروه جدید افراد هم شماره بحث تیمی روی موضوع ورسیدن به تسلط ۱۰ دقیقه

برگشت به تیم قبلی تدریس اعضا ۱۵ دقیقه

توزیع سوالات از کل موضوع و پاسخ فردی به آن‌ها ۱۰ دقیقه

وظایف مدیر یادگیری در روش یادگیری مشارکتی:

نقش معلم در کلاس‌هایی که به صورت تیمی اداره می‌شوند، بسیار حساستر از زمانی است که معلم در کلاس به عنوان یک انتقال دهندهٔ دانش و یک خبره، انجام وظیفه می‌کند و ارتباطی یک جانبه با دانش آموزان دارد.

آمادگی و احاطهٔ او به این روش، موفقیت این نوع یادگیری را بیشتر می‌کند. زمانی که مسئولیت یادگیری بر عهدهٔ تیم‌های یادگیری است، این اعضای تیم هستند که به یک دیگر کمک می‌کنند تا فرآیند یادگیری به گونه‌ای مطلوب طی شود. البته معلم با استفاده از طرح‌های مختلف در کار تیمی، به ادارهٔ موقعیت‌های یادگیری می‌پردازد.

از این جهت می‌توان وی را مدیر یادگیری نامید. او در فهم و اجرای فعالیت‌های یادگیری به فراگیران کمک می‌کند و بیشتر فعالیت‌های گستردهٔ وی در خارج از کلاس درس صرف تهیهٔ مواد آموزشی می‌شود.

بنابراین بدیهی است که هر معلمی نمی‌تواند مدیر یادگیری شود، مگر اینکه نگرش جدیدی نسبت به نقش خود پیدا کند. به عبارت دیگر وی باید این تصور را کنار بگذارد که تنها معلم مسئول یادگیری دانش آموز است.

مدیر یادگیری لازم است به دانش آموز القا کند که آن‌ها باید در انجام فعالیت‌های یادگیری، فعال، همیار و مسئول باشند. بایستی هوشیار و از کلیهٔ فعالیت‌های تیمی در هر لحظه آگاه باشد. در آن واحد باید بتواند به فعالیت چند گروه احاطه داشته باشد و با نظارت‌های مکرر به فعالیت تیم‌ها باید توجه هر فرد را به کار و فعالیت مورد نظر معطوف کند.

به طوری که هر دانش آموز احساس کند که در پیشبرد کار سهمی به عهده دارد. آنان نباید ترغیب شوند که برای انجام هر کاری با کمک گرفتن از معلم به او مراجعه کنند، بلکه باید آموزش ببیند که برای هدایت خویش و برای رسیدن به هدف‌های تعیین شده از ابتکار خود بهره‌مند شوند. تلاش می‌کنند تا خود آنچه می‌خواهند یا لازم است درک کنند. در این گیر و دار هم معلم و هم دانش آموز‌گاه به بیش از آنچه خواسته‌اند یا لازم داشته‌اند دست می‌یابند.

مسلم است که اجرای موفق این روش در گروه هماهنگی فکر، احساس و عمل معلمی است که فرآیند یادگیری را اداره اداره و اجرا می‌کند و سعی دارد تا از دانش آموزان یک شهروند متخصص بسازد تا در کنش متقابل با دیگران موفق باشند. برای اینکه مدیر یادگیری بتواند در این گونه کلاس‌ها به طور موثر عمل کند لازم است تا مهارت‌های خاصی را کسب کند:

الف – حمایت از ارتباط متقابل و موثر میان اعضای تیم:

خوب گوش کردن به حرف‌های یک دیگر، بیان روش اندیشه‌ها برای توافق در انجام فعالیت‌ها و استفادهٔ موثر از زمان از جمله مهارت‌هایی است که باید در این گونه کلاس‌ها تقویت شود. تمام افراد تیم باید یک دیگر را پشتیبانی، تشویق و کمک کنند و برای در میان گذاشتن نظر‌هایشان با یکدیگر تشویق شوند.

دربارهٔ نظر‌هایشان با یکدیگر بحث کنند و با هم عمل کنند. پس مدیر یادگیری باید طوری عمل کند که ضمن ایجاد انگیزهٔ یادگیری، این گونه مهارت‌ها نیز تقویت شود. او تنها زمانی در کار تیم‌ها دخالت می‌کند که موانعی بر سر راه فعالیت‌های تیم‌ها ببیند.

دخالت مدیر یادگیری در این مرحله به گونه‌ای است که افراد تیم را تشویق می‌کند تا راه حل مناسبی برای مشکلات آیندهٔ فعالیت‌های تیمی، پیدا کنند و ضمناً توجه آنان را به خود مشکل هم جلب می‌کند. این رفتار خود به خود این امکان را فراهم می‌کند تا اعضا بتوانند مشکل را کاملاً درک کرده و به حل آن بپردازند.

دخالت مدیر یادگیری نباید به گونه‌ای باشد که کنترلی یک جانبه و مستبدانه را برای آن دانش آموزان تداعی کند. وی زمانی دخالت می‌کند که اعضای تیم نتوانند به فعالیت با یکدیگر ادامه دهند. چند مورد از موارد مهمی که ممکن است تیم به تنگنا برسد از قرار زیر است:

- هنگامی که اعضای تیم مقابله برد یا باختی شدید پیدا کنند.

- عدم توانایی در کسب توافق، زمانی که فردی از اعضا راه حلی ارایه می‌دهد و اصرار دارد که آ ن را به اجرا بگذارد، در حالی که دیگر اعضا از آنجانبداری نمی‌کنند و آن را نمی‌پسندند.

- اختلافات شخصی میان افراد گروه که مانع ایجاد توافقی منطقی در اجرای فرآیند یادگیری بین اعضای تیم می‌شود.

- عدم توانایی در کنترل زمان کار و اجرا برای عضوی که بیش از حد صحبت می‌کند.

- عدم توانایی در فعال کردن عضوی که بسیار کم صحبت می‌کند.

هر کدام از موارد فوق می‌تواند موجب کند شدن پیشرفت یادگیری اعضای تیم بشود. به خصوص در کلاس‌هایی که روش یادگیری تیمی به تازگی شروع شده است، مشکلات بالا محسوس‌تر خواهد شد.

مسئلهٔ مهم این است که مدیر یادگیری به گونه‌ای عمل کند که اعضای تیم، مهارت تیمی را به خوبی یاد بگیرند، زیرا اعضای تیم در زندگی روزمرهٔ خود نیز با این مشکلات مواجه خواهند شد و این مهارت‌ها به کارشان خواهد آمد. این موقعیت‌های یادگیری در کلاس درس بهترین فرصت برای کسب و رشد مهارت‌های اجتماعی می‌باشد. مدیر یادگیری در برخورد با این گونه مشکلات باید ابتدا از خود بپرسد:

- آیا مشکل آنقدر جدی هست که برای حل آن او دخالت کند یا خود اعضا باید آن را حل کنند؟

- آیا اعضا فرصت دارند که ضمن ارزیابی فعالیت‌های خود راه حلی برای این مشکل بیابند؟

- آیا نتیجهٔ دخالت او سبب یاری رساندن به اعضای ساکت و غیر فعال تیم می‌شود؟ آیا موجب می‌شود تا آنان بتوانند نظرات و احساساتشان را بیان کنند؟

- آیا دخالت او افراد تیم را به فعالیت بیشتر و بهتر وا می‌دارد؟

دخالت مدیر یادگیری باید آنقدر ظریف و دقیق باشد که به معلم محوری تبدیل نشود. مدیر یادگیری برای تیم‌ها رهبر یا منشی انتخاب نمی‌کند. زمانی که با بحث مخالف است، صحبت افراد را قطع نمی‌کند، حتی اگر افراد تیم اشتباه کنند. زمانی که در بحث تیم‌ها به عنوان مه‌مان شرکت می‌کند، از ابراز عقیده و یا راهنمایی پرهیز می‌کند. به عنوان رئیس جلسه، وظیفهٔ تنظیم کارهای جلسه یا حتی تنظیم وقت را هم بر عهده نمی‌گیرد.

دخالت مدیر یادگیری هنگام بروز مشکلات به شکل‌های گوناگون و با در نظر گرفتن مواردی است که در بالا ذکر شده است. بعضی از موارد دخالت به قرار زیر است:

محدودیت زمانی:

اگر در ابتدای فعالیتی اعضای تیم در مورد زمان پایان فعالیت پرسش کردند، مدیر یادگیری دوباره برنامه را اعلام کرده، از ایشان می‌خواهد که به موقع آن را به اتمام رسانند.

توضیح عبارت:

اگر اعضای تیم در فهم معنی عبارتی مشکل داشته باشند، مدیر یادگیری هرگز معنی تحت اللفظی و ظاهری آن عبارت را بیان نمی‌کند، بلکه سعی می‌کند توضیح آن عبارت را در کلاس به بحث بگذارد و به اعضای تیم یادآوری کند که باید این مشکل با بحث کلاسی حل شود.

وظیفهٔ مدیر یادگیری است که با آن فرد به طور خصوصی صحبت کند و تا آنجا که ممکن است به وی کمک کند تا در تیم فعال بشود. طبیعی است اگر مدیر یادگیری موفق به حل مشکل نشد، آن عضو غیر فعال به مشاور مدرسه منتقل خواهد شد. اگر باز هم مشکل حل نشد، بهتر است مدتی از آن فرد بخواهیم تا فعالیت‌هایش را به صورت فردی انجام دهد.

بعضی از افراد نیز وابستگی شدیدی به یک نیروی صاحب اختیار و مدیر دارند و مایلند تا همواره شخصی مسئول برقراری نظم، ارایهٔ راهنمایی و یا تشویق کردن فراگیران باشد.

در صورتی که این حالت در فردی خیلی شدید باشد تنها چاره این است که مدیر یادگیری با وی برخورد معلم – محور کند، تا دانش آموز انگیزهٔ خود را نسبت به یادگیری موضوع درسی از دست ندهد. البته می‌توان از مشاوران و مسئولان مدرسه نیز برای رفع این مشکل کمک گرفت. گاهی اوقات فردی نمی‌تواند با تیم خود کار کند. در این صورت مدیر یادگیری باید تیم وی را عوض کند و هرگز فردی را علیرغم میل خود وادار به همکاری با تیمی خاص نکند.

مفاهیم اساسی روش تدریس آموزش روش تحقیق

بنا بر آنچه در بخش پیش گفته شد، هدف از بکارگیری روش حاضر وارد کردن مستقیم دانش آموزان به جریان تفکر و پژوهش علمی است. با دقت در هدف یاد شده می‌توان چند مفهوم عمده را استنباط کرد. برخی مفاهیم مورد نظر عبارتند از: پژوهش، فرآیند پژوهش و روش تحقیق یا پژوهش آنچنان که پیداست، پژوهش به قصد دستیابی به صحت و نادرستی اندیشه، عمل یا فرضیه‌ای انجام می‌گیرد.

به دیگر سخن، تحقیق زمانی انجام می‌شود که پاسخگویی به دنبال یک سوال یا تایید و رد فرضیه‌ای انجام می‌گیرد.

به دیگر سخن، تحقیق زمانی انجام می‌شود که پاسخگویی به دنبال یک سوال یا تایید و رد فرضیه است. گفته می‌شود که فرآیند تحقیق یک فرآیند نظامدار یا سیستماتیک است و اگر غیر از این باشد فعالیت تحقیقی به ثمر نمی‌رسد.

روش تحقیق یا پژوهش انواع راههای منظم یا نظامداری است که با گام نهادن در آن‌ها به سوی دستیابی به مفروضات ذهنی حرکت پدید می‌آید. روشهای تحقیق متعدد برای دستیابی به حقیقت در زمینه‌های گوناگون است. برای مثال، از روش تحقیق تجربی برای آزمایش فرضهای خود در آزمایشگاه و محیط‌های کنترل شده بهره گرفته می‌شود و روش تحقیق تاریخی برای پاسخ یابی به موضوعات ذهنی دربارهء گذشته به اجرا در می‌آید.

مراحل اجرای روش تدریس آموزش روش تحقیق

مرحلهء نخست: مواجه کردن فراگیرنده با مسئله

همچنان که از عنوان مرحلهء نخست پیداست، در این مرحله معلم تلاش می‌کند مسئله‌ای را طرح کند و با ایجاد انگیزه در آنان جرقهء شروع تحقیق را بزند.

معلمی را فرض کنید که می‌خواهد در کلاس علوم تجربی سال دوم راهنمایی تحصیلی، درس «سنگ چگونه متلاشی می‌شود» را تدریس کند. راهی که او برای مواجه کردن دانش آموز برای انجام دادن تحقیق انتخاب کرده است به شرح زیر است:

معلم چند قطعه سنگ را که قبلاً شکنندگی آن‌ها را آزمایش کرده است روی شعله گاز قرار می‌دهد. تلاش می‌کند تا گاز و سنگ‌ها در حالتی قرار گرفته باشند که در دیدرس دانش آموزان باشد. در حالی که سنگ‌ها در حال گرم شدن هستند، معلم توضیحات خود را در اثر گرما و سرما به دانش آموزان ارائه می‌کند. در حین توضیحات معلم یکی دو تا از سنگ‌ها می‌شکنند. دانش آموزان معلم را از شکسته شدن سنگ‌ها آگاه می‌سازند. برخی از دانش آموزان علت را از معلم جویا می‌شوند. معلم برای هدایت دانش آموزان برای تحقیق تلاش می‌کند با «بله» و «خیر» گفتن سوالات دانش آموزان را پاسخ گوید.

مرحلهء دوم: وادار کردن دانش آموزان برای گردآوری اطلاعات

معلم می‌داند که در هر تحقیقی برای رسیدن به پاسخ درست یا نادرست باید بر مبنای شواهدی قضاوت کرد. شواهد خود به خود بدست نمی‌آیند؛ بلکه باید آن‌ها را با جستجو و فراهم آوردن اطلاعاتی سامان داد.

معلم برای تسهیل فرآیند آشنایی دانش آموزان با الگوی حاضر، به آن‌ها می‌گوید که اطلاعات مربوط به این واقعه را می‌توان از مجموعه کتاب‌ها، مجلات، از اندوخته‌های دانشی خود فراهم می‌آورد.

برخی دانش آموزان با مروری بر دانسته‌های خود اطلاعاتی را یادداشت می‌کنند و عده‌ای دیگر دربارهء دو مفهوم انقباض و انبساط از فرهنگ نامه لغت اطلاعاتی را ثبت می‌کنند. بعضی از دانش آموزان هم به گفتگو با معلم در این خصوص می‌پردازند. در پایان فعالیت‌های یاد شده، اطلاعاتی دربارهء نحوهء متلاشی شدن سنگ‌ها به دست می‌آید.

مرحلهء سوم: یاری به دانش آموزان برای آزمایش کردن

دانش آموزان در این مرحله با توجه به اطلاعاتی که به دست آوردند سعی می‌کنند تا حدسیاتی دربارهء مسئله ارائه دهند و به آزمایش حدس و گمان خود بپردازند.

معلم از دانش آموزان می‌خواهد بر مبنای اطلاعاتی که به دست آورده‌اند فرضیه بسازند و به آزمایش فرضیهء خود اقدام کنند. فرضیاتی که دانش آموزان دربارهء موضوع درس می‌سازند، می‌تواند احتمالی و بسیار زیاد باشد. از دانش آموزان خواسته می‌شود نتیجهء آزمایشهای خود را ثبت کنند تا در مواقع مورد نیاز به راحتی مورد استفاده قرار دهند. برای انجام دادن آزمایش دانش آموزان می‌توانند دو شیشه پر آب کنند و آن را در فریزر یخچال قرار دهند و سپس آن‌ها را بردارند و بررسی کنند.

مرحلهء چهارم: یاری به دانش آموزان برای ساماندهی به اطلاعات

در این مرحله معلم به دانش آموز کمک می‌کند تا مجموعه اطلاعات ارائه شده از سوی معلم و یافته‌های اطلاعاتی خود را مشخص کنند.

معلم به دانش آموزان می‌گوید برای کسب نتیجهء نهایی از فعالیتهای انجام گرفته الزامی است، مجموعه اطلاعات را براساس ویژگی‌ها و انواع آن‌ها طبقه بندی کنند. برای مثال، آن‌ها را بر اساس اطلاعات حقیقی و اطلاعات توصیفی طبقه بندی می‌کنند و نتایج حاصل از آن‌ها را در جلویشان می‌نگارد (به جدول۱-۱۰رجوع کنید).

جدول ۱-۱۰ طبقه بندی کار یاد گیرندگان

	انواع اطلاعات	نتایج حاصل از اطلاعات
1	اطلاعات تحقیقی
2	اطلاعات توصیفی

مرحلهء پنجم: بررسی شیوهء عمل در جریان تحقیق

معلم از دانش آموزان می‌خواهد تا جریان تحقیق خود را مورد بررسی قرار دهند و اگر لازم باشد طرح جدیدی را برای ارائهء نظر دربارهء چگونگی شکسته شدن سنگ‌ها دهند.

معلم تلاش می‌کند نظریات دانش آموزان را برای پس گیری الگوی تحقیقی مناسب برای درس حاضر دریافت کند. برخی دانش آموزان اظهار می‌کنند که بهتر است در قالب یک گروه تحقیق به دامنه کوه یا کنار جاده بروند و شکستگی انواع سنگ‌ها را از نزدیک و به صورت ملموس ببینند.

فهرست منابع و ماخذ

احدیان محمد آقازاده محرم راهنمای روش‌های نوین تدریس انتشارات آییژ ۱۳۷۸

باتلر روبرت تی الفبای مدیریت کلاس درس ترجمه محمد رضا سرکار آرانی نشر مدرسه تهران ۱۳۷۹

بهرنگی محمد رضا الگوهای جدید تدریس انتشارات تابان تهران ۱۳۷۸

حوری زاد بهمن غنی سازی فرهنگ آموزش نشر لوح زرین تهران ۱۳۸۵

موبرگ رندی روش‌های انفجاری تدریس ترجمه پرویز امینی تهران ۱۳۷۸

سرمد غلامعلی روش‌های تدریس و هنر معلمی انتشارات اشراق تهران ۱۳۷۶

شعبانی حسن مهارت‌های آموزشی روش‌ها و فنون تدریس انتشارات سمت تهران ۱۳۸۵

صفوی امان الله کلیات روش تدریس مرکز تربیت معلم کد ۱۰۰۲ ۱۳۷۹

فضلی خانی منوچهر روش‌های فعال تدریس آموزش و پرورش معاونت پرورشی ۱۳۸۴

قورچیان نادر قلی الگوی تدریس حرفه‌ای انتشارات فرا‌شناختی اندیشه تهران ۱۳۷۹

ملکی حسن مهارت‌های اساسی تدریس نشر نیکان کتاب زنجان ۱۳۸۵

یغما عادل کاربرد روش‌ها و الگو‌های تدریس انتشارات مدرسه تهران ۱۳۷۴

با سلام جهت استفاده از مطالب صلوات بر محمد و آل محمد بفرستيد و لطفاً لينك ما را در وبلاگ يا وبسايت خود قرار دهيد و به دوستان خود معرفي نماييد باتشكر - مديريت وبلاگ